75માં ગણતંત્ર દિવસના એક દિવસ પહેલા પદ્મ પુરસ્કારોની જાહેરાત કરવામાં આવી છે. આ વર્ષે 132 હસ્તીઓને પદ્મ પુરસ્કારથી સન્માનિત કરવામાં આવશે. જેમાંથી 5ને પદ્મ વિભૂષણ, 17ને પદ્મ ભૂષણ અને 110ને પદ્મશ્રી એનાયત કરવામાં આવશે. જેમાં 8 ગુજરાતીઓનો પણ સમાવેશ થાય છે.
કોને-કોને મળશે પદ્મ પુરસ્કાર?
પૂર્વ ઉપરાષ્ટ્રપતિ એમ. વેંકૈયા નાયડુ, હિન્દી સિનેમાની દિગ્ગજ અભિનેત્રી વૈજયંતિમાલા, પ્રખ્યાત નૃત્યાંગના પદ્મા સુબ્રમણ્યમ, દક્ષિણના ફિલ્મ કલાકારો ચિરંજીવી અને બિંદેશ્વર પાઠક (મરણોત્તર)ને પદ્મ વિભૂષણથી સન્માનિત કરવામાં આવશે.
તો, બોલિવૂડ અભિનેતા મિથુન ચક્રવર્તી, ઉષા ઉથુપ, ફાતિમા બીબી (મરણોત્તર), ઉત્તર પ્રદેશના ભૂતપૂર્વ રાજ્યપાલ રામ નાઈકને પદ્મ ભૂષણ આપવાની જાહેરાત કરવામાં આવી છે. આ સાથે ગુજરાતના જાણીતા ડો. તેજસ પટેલ સહિત 8 હસ્તીઓને પદ્મ પુરસ્કાર આપવાની જાહેરાત કરવામાં આવી છે.
આ 8 ગુજરાતીને પદ્મ સન્માન
- ડૉ.તેજસ પટેલ – પદ્મભૂષણ (મેડિસીન)
- કુંદન વ્યાસ – પદ્મભૂષણ (પત્રકારત્વ)
- રઘુવીર ચૌધરી – પદ્મશ્રી (સાહિત્ય)
- યઝદી ઈટાલિયા – પદ્મશ્રી (મેડિસીન)
- હરીશ નાયક – મરણોપરાંત પદ્મશ્રી (સાહિત્ય)
- દયાળ પરમાર – પદ્મશ્રી (મેડિસીન)
- જગદીશ ત્રિવેદી – પદ્મશ્રી (કળા)
- કિરણ વ્યાસ – પદ્મશ્રી (યોગ)
કોને મળે છે પદ્મ પુરસ્કાર?
પદ્મ પુરસ્કાર એવા લોકોને આપવામાં આવે છે જેમણે અસાધારણ સિદ્ધિઓ હાંસલ કરી હોય અને વિવિધ ક્ષેત્રોમાં વિશેષ કાર્ય કર્યું હોય. આવી સ્થિતિમાં એ જાણવું જરૂરી છે કે પદ્મ એવોર્ડનો ઈતિહાસ શું છે? કયા લોકોને તે મળે છે? નોમિનેશન અથવા ભલામણ કેવી રીતે કરવામાં આવે છે? પદ્મ પુરસ્કારથી સન્માનિત થાય ત્યારે શું મળે છે?
પદ્મ પુરસ્કારોનો ઇતિહાસ શું છે?
- પદ્મ પુરસ્કારો એટલે કે પદ્મ વિભૂષણ, પદ્મ ભૂષણ અને પદ્મ શ્રી દેશના સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કારોમાંના એક છે. 1954 થી દર વર્ષે પ્રજાસત્તાક દિવસના અવસરે આની જાહેરાત કરવામાં આવે છે.
- કળા, સાહિત્ય અને શિક્ષણ, રમતગમત, ચિકિત્સા, સામાજિક કાર્ય, વિજ્ઞાન સહિત અનેક ક્ષેત્રોમાં અસાધારણ સિદ્ધિઓ હાંસલ કરનાર અને વિશેષ કાર્ય કરનારને પદ્મ પુરસ્કાર આપવામાં આવે છે.
- padmaawards.gov.in પર આપવામાં આવેલી માહિતી અનુસાર, કેન્દ્ર સરકાર 1954થી ભારત રત્ન અને પદ્મ વિભૂષણ પુરસ્કારો આપી રહી છે. પદ્મ વિભૂષણમાં ત્રણ શ્રેણીઓ હતી – પ્રથમ શ્રેણી, બીજી શ્રેણી અને ત્રીજી શ્રેણી.
- આ વર્ગોના નામ પાછળથી બદલવામાં આવ્યા. 8 જાન્યુઆરી 1955ના રોજ એક નોટિફિકેશન બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું, જેના પછી આ કેટેગરીઓને પદ્મ વિભૂષણ, પદ્મ ભૂષણ અને પદ્મ શ્રી નામ આપવામાં આવ્યું હતું.
આ સન્માન કોને મળે છે?
આ પુરસ્કારો કળા, સાહિત્ય, શિક્ષણ, રમતગમત, દવા, સમાજ સેવા, વિજ્ઞાન, એન્જિનિયરિંગ, જાહેર કાર્ય, નાગરિક સેવા, વેપાર અને ઉદ્યોગ સહિત વિવિધ ક્ષેત્રોમાં અસાધારણ સિદ્ધિઓ અથવા સેવાઓ માટે આપવામાં આવે છે. આ પુરસ્કારો ત્રણ કેટેગરીમાં આપવામાં આવે છે…
1. પદ્મ વિભૂષણ: અસાધારણ અને વિશિષ્ટ સેવા માટે.
2. પદ્મ ભૂષણ: ઉચ્ચ ક્રમની વિશિષ્ટ સેવા માટે.
3. પદ્મશ્રી: વિશિષ્ટ સેવા માટે.
ગૃહ મંત્રાલય અનુસાર, કોઈપણ વ્યક્તિ આ પુરસ્કારો માટે પાત્ર છે. જો કે, સરકારી કર્મચારીઓ જ્યાં સુધી તેઓ પદ સંભાળે છે ત્યાં સુધી આ પુરસ્કારો માટે પાત્ર નથી. જો કે, ડોકટરો અને વૈજ્ઞાનિકોને આમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી છે.
પદ્મ પુરસ્કારથી સન્માનિત હસ્તીઓને શું મળે છે?
- દર વર્ષે રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાં એવોર્ડ સમારોહનું આયોજન કરવામાં આવે છે. આ દરમિયાન, પદ્મ પુરસ્કાર વિજેતાઓને રાષ્ટ્રપતિની સહી અને સીલ ધરાવતું પ્રમાણપત્ર અને મેડલ આપવામાં આવે છે.
- એવોર્ડથી સન્માનિત સેલિબ્રિટીઓને તેમના મેડલની પ્રતિકૃતિ પણ આપવામાં આવે છે, જેને તેઓ કોઈપણ ફંક્શનમાં પહેરી શકે છે.
- ગૃહ મંત્રાલયના મતે આ એવોર્ડ કોઈ ટાઈટલ નથી. તેથી તેનો ઉપયોગ વિજેતાઓના નામ પહેલા કે પછી કરી શકાતો નથી. જો આવું થાય તો ઇનામ પાછું ખેંચી લેવામાં આવી શકે છે.
- આ પુરસ્કારોની સાથે, વિજેતાઓને કોઈ રોકડ પુરસ્કાર, ભથ્થું અથવા રેલ-હવાઈ મુસાફરીમાં ડિસ્કાઉન્ટ જેવી કોઈ સુવિધા આપવામાં આવતી નથી.
પદ્મ પુરસ્કારો માટે પસંદગી કેવી છે?
- તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની સરકારો, કેન્દ્ર સરકારના મંત્રાલયો અથવા વિભાગો, ભારત રત્ન અને પદ્મ વિભૂષણ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરનાર વ્યક્તિઓ પદ્મ પુરસ્કારો માટે કોઈપણ વ્યક્તિના નામની ભલામણ કરી શકે છે. આ પ્રક્રિયા દર વર્ષે થાય છે.
- આ સિવાય કોઈપણ વ્યક્તિ પોતાને પદ્મ પુરસ્કાર માટે નોમિનેટ પણ કરી શકે છે. આ માટે તમારે awards.gov.in વેબસાઈટ પર જવું પડશે. અહીં તમારે નોમિનેશન/એપ્લાય નાઉના ટેબ પર ક્લિક કરવાનું રહેશે. આ પછી તમારે તમારી બધી માહિતી આપવી પડશે. તમે કરેલા કામ વિશે પણ તમારે જણાવવું પડશે. તેની શબ્દ મર્યાદા 800 થી વધુ ન હોવી જોઈએ.
- નોમિનેશન અથવા ભલામણ માટે પણ સમય મર્યાદા છે. દર વર્ષે તારીખ 1લી મે થી 15મી સપ્ટેમ્બર સુધી નક્કી કરવામાં આવે છે. 15મી સપ્ટેમ્બર નામાંકન પરત ખેંચવાની પણ છેલ્લી તારીખ છે.
- દર વર્ષે વડાપ્રધાન પદ્મ પુરસ્કારોના નામ પર વિચારણા કરવા માટે એક સમિતિની રચના કરે છે. આ સમિતિના અધ્યક્ષ કેબિનેટ સચિવ છે. નામો પર વિચાર કર્યા પછી, આ સમિતિ વડા પ્રધાન અને રાષ્ટ્રપતિને ભલામણો કરે છે. પદ્મ પુરસ્કાર માટેના નામો વડાપ્રધાન અને રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી બાદ નક્કી કરવામાં આવે છે.
- એક વર્ષમાં આપવામાં આવતા પદ્મ પુરસ્કારોની સંખ્યા 120 થી વધુ ન હોવી જોઈએ. જો કે, જો તેમાં મરણોત્તર પુરસ્કારો અને વિદેશીઓને આપવામાં આવતા પુરસ્કારોનો સમાવેશ થાય છે, તો આ સંખ્યા 120 થી વધી શકે છે.
- પદ્મ પુરસ્કાર સામાન્ય રીતે મરણોત્તર આપવામાં આવતા નથી. જો કે, કેટલાક કિસ્સાઓમાં સરકાર મરણોત્તર એવોર્ડ આપવાનું વિચારી શકે છે.
પદ્મ પુરસ્કારોની જાહેરાત ક્યારે કરવામાં આવે છે?
દર વર્ષે ગણતંત્ર દિવસના અવસર પર પદ્મ પુરસ્કારોની જાહેરાત કરવામાં આવે છે. જો કે, 1978, 1979 અને 1993 થી 1997 સુધી, કેટલાક કારણોસર પ્રજાસત્તાક દિવસના અવસર પર તેમની જાહેરાત કરવામાં આવી ન હતી.
